Spookmetrotunnel bij Amsterdam CS
Duco Vaillant : Metro en Tram 12 februari 2014Op hierzijnwij.nu hebben we al veel geschreven over het spookstation Weesperplein. Wat veel mensen niet weten is dat er ook nog een stukje spooktunnel is achter – of eigenlijk naast -, Amsterdam Centraal. Hoe komt dit stukje spooktunnel hier terecht en wat is zijn lot?
45.000 woningen
Om uit te leggen hoe het stuk tunnel hier is gekomen, moeten we terug naar de aanleg van IJburg. In 1965 kwamen de eerste plannen op tafel, om in het IJmeer zo’n 350.000 mensen te huisvesten. Lang bleven de plannen onuitgevoerd totdat ze in jaren ’90 weer opgepikt werden. In 1993 werd bedacht om in het meer ruim 45.000 woningen te bouwen, en een metroverbinding aan te leggen.
IJ-rail
Hoewel er nog geen definitief besluit was genomen over IJburg, werden al vrij snel voorbereidingen getroffen voor de bouw van een metro, de zogenaamde IJ-rail. Een van de meest lastige stukken zou het gedeelte naast het treinspoor worden aan de oostkant van Amsterdam Centraal, vanwege de beperkte ruimte. Op de enige ruimte die er was, zou de treinsporen worden uitgebreid. Omdat latere aanleg onder sporen duur en lastig zijn, werd om die reden al snel besloten om te beginnen met de bouw van de tunnel. Kosten: 20 miljoen gulden.
Snelle tram 26
Hoewel de bouw van de tunnel in volle gang was, werd er in 1996 alsnog besloten om de plannen aan te passen. IJburg zou nog wel gebouwd worden, maar kleiner van opzet zijn met maar 18.000 te bouwen huizen in plaats van de eerder beoogde 45.000. En helaas: de plannen voor de IJ-rail waren hiermee ook van de baan. In plaats daarvan werd gekozen voor een snelle tram, de huidige tram 26. De metrotunnel die reeds in de Piet Heijntunnel gebouwd was, werd zodoende in gebruik genomen als tramtunnel.
Nooit een metrotunnel
En dan zit je ineens met een overbodig stukje metrotunnel naast Amsterdam Centraal. De tunnel is afgesloten, verzegeld en niet bereikbaar. Zeer waarschijnlijk zal de tunnel nooit in gebruik worden genomen als metrotunnel. Wel zijn er al een tijd plannen voor een andere invulling van de metrotunnel, namelijk voor een heuse chocoladefabriek.
Begin maart heb ik afgesproken met Maurits Rubinstein, de initiatiefnemer van de Chocoladefabriek, over de plannen met de metrotunnel. Mocht u vragen hebben over de Chocoladefabriek, laat het dan hieronder weten.
Heeft u vragen? U kunt ze hieronder stellen.
Duco Vaillant, Vervoerregio Amsterdam
@Yanick
Ik zie dat u ook een mailtje heeft gestuurd. U heeft een reactie via de mail.
Yanick
@Duco Vaillant, Metro en Tram
Beste Duco,
Graag was ik benieuwd naar wie deze tunnel beheerd en of er mogelijkheid is via u in contact te komen met deze persoon?
Graag hoor ik van u!
Met vriendelijke groet,
Yanick
Duco Vaillant, Metro en Tram
@Hagar
Bedankt voor de toevoeging! Hoewel er altijd meer spannendere dingen te bedenken zijn in zo’n tunnel, is deze niet zo gek.
Hagar
Er zijn nu plannen om hier het nieuwe fietsdepot te gaan huisvesten.
https://www.parool.nl/amsterdam/amsterdam-wil-fietsdepot-in-oude-metrotunnel-bij-cs~a4485790/
Pauline
Graag zou ik in contact komen met de ambtenaar die over de invulling van de tunnel gaat. Bedankt!
Duco Vaillant, Metro en Tram
@Max
Ik heb u net een mail gestuurd over de spookmetrotunnel. Groet, Duco
Max
Beste Duco,
Graag zou ik in contact komen met de persoon die verantwoordelijk is voor het beheer van deze tunnel.
Met vriendelijke groet,
Max
agnes
Hi Duco,
Wat is het adres van deze spooktunnel?
Met vriendelijke groet,
Agnes Versluys
Ruud
Geachte Duco,
Ik zou graag contact willen opnemen met diegene die over de IJ rail tunnel gaat. Is dat mogelijk?
Vriendelijke groet,
Ruud
Eiso Vaandrager
@Maarten
Dank voor de suggesitie, ik zal het aan GrowX doorgeven.
Jan.Meeuwenberg
@Maarten; Erg interessant dit soort wetenswaardigheden van de geheimen van Amsterdam (vergeten ruimtes) ik ben benieuwd wat er nog meer onder Amsterdam verborgen is.
Maarten
Maarten
@Eiso Vaandrager Hebben jullie ook aan de Poentunnel gedacht tussen de Vijzelbank en gebouw De Bazel? Dat heeft me altijd de ideale locatie geleken voor een Urban Farm.
Eiso Vaandrager
Beste Duco,
Met het AKEF (http://www.akef.nl/) hebben we een investering gedaan in een een Urban Farm bedrijf GrowX: http://www.growx.co/
Deze zijn opzoek naar een geschikte locatie om een high tech vertical farm in Amsterdam op te zetten. (vergelijkbaar met http://growing-underground.com/, deze zitten in Londen ook in een ondergrondse tunnel)
Wellicht is dit een interessante en nuttige toepassing van deze tunnel?
Ik hoor het graag.
Vriendelijke groet,
Eiso Vaandrager
Kelly
Beste Duco,
Ik zou graag contact willen opnemen met de persoon die over de tunnel gaat. Is dit mogelijk?
Mvg
Kelly
Duco Vaillant, Metro en Tram
@Esmee
Er zijn zover ik weet geen verdere plannen voor deze tunnel. Ik heb u net een mailtje gestuurd met contactgegevens.
Esmee
Beste Duco,
Is er al meer bekend over de plannen van deze tunnel? Graag zou ik contact willen opnemen met diegene die over de IJ rail tunnel gaat. Is dat nog mogelijk?
Met vriendelijke groet,
Esmee
Duco Vaillant, Metro en Tram
@Nicole Cremers
Als het goed is heeft u van ons een e-mailtje ontvangen.
dirk-jan
@Nicole Cremers
Misschien handig om contact met elkaar te hebben om te kijken of onze ideeën elkaar kunnen versterken.
groet dj
Nicole Cremers
@Duco Vaillant, Metro en Tram
Dag Duco Vaillant,
Graag zou ik in contact willen komen met de persoon vanuit de Gemeente Amsterdam die gaat over de IJ rail tunnel.
Alvast bedankt voor uw reactie.
Duco Vaillant, Metro en Tram
@dirk-jan broer
Jazeker! Ik heb u bij deze een e-mail gestuurd met een contactpersoon. Fijn weekend!
dirk-jan broer
Dag Duco,
Ik begrijp van Prorail West – Noord Randstad dat zij geen eigenaar meer zijn van deze tunnel, maar de gemeente Amsterdam.
Heb jij een contactpersoon die ik kan benaderen over deze tunnel?
Duco Vaillant, Dienst Metro
@Lucas Versteegh
Heel erg leuk dat je een eigen bedieningspaneel van een oude Zilvermeeuw thuis(?) hebt. Een metromuseum of opleidingscentrum op een unieke plek zou natuurlijk erg gaaf zijn, maar er komen een hoop kosten en tijd bij kijken om zoiets mogelijk te maken. Maar wie weet wordt jouw droom ooit realiteit en is jouw bedieningspaneel wel het begin van een metromuseum. 😉
Daarentegen is het praktisch onmogelijk om van deze tunnel een metrowerkplaats of keerlus/keervoorziening te maken.
Duco Vaillant, Dienst Metro
@J.v.d.Berg
Dat zou natuurlijk erg leuk en spannend zijn. Helaas moeten wij u teleurstellen. Deze tunnel is hermetisch afgesloten en kan dus niet zomaar worden geopend.
J.v.d.Berg
Zou ik er ook een bijeenkomst kunnen houden? Ong. 40 mensen? Eigen catering? Ik heb een onderwerp wat met tunnels te maken heeft. Presentatie. kan dat?
Vr.gr. J.v.d.Berg
lucasversteegh13
Het nut om een metro naar Almere te laten lopen is er eigenlijk niet want als de mensen in Almere direct naar CS willen pakken ze de intercity van NS of een bus het is mischien goedkoper maar niet sneller ze zouden deze metrotunnel wel als mischien het amsterdams metro museum kunnen maken met bijvoorbeeld een mock-up van de M5 en een oude LHB ( zo genoemde zilvermeeuw ) erin ik heb zelf een bedieninhs paneel van de LHB waarom halen ze er niet ergens nog 1 of 2 vandaan en maak er een simulator van in het museum oooooofff maak van het stuk metrotunmel onder weesperplein/centraal station een opleidins centrum met wat ik al zij een simulator maar dan van de nieuwe M5 en doe dan gelijk ook afdeling tram erin met een tram simulator van het type combino iniedergeval ik vind het zelf een beetje gek klinken dat er in een metrotunnel een chocoladefabriek is of een andere fabriek zet er dan een metrowerkplaats of keerlus voor de problemen op metrostation CS die er zeker zijn ( dit zijn alleen maar mijn persoonlijke meningen )
Groetjes Lucas Versteegh
P.S. Ik hoor graag jullie meningen en argumenten over mijn meningen en argumenten sus als je een reactie hierover hebt ik wil het graag horen
Duco Vaillant, Dienst Metro
@Gerrie Spits
Excuus voor het late antwoord. Het was even zoeken naar de juiste persoon. Thomas Koorn (DIVV), die zich bezig houdt met de fietsenstallingen rondom Amsterdam Centraal geeft antwoord:
“De meeste behoefte voor fietsenstallingen is aan de westelijke zijde van Amsterdam Centraal. Rondom de West- en Middentunnel stoppen de meeste treinen en stappen de reizigers uit. Aan de oostelijke zijde is er inpandig nog ruimte om de huidige fietsenstalling verder uit te breiden. Ons zoekgebied ligt om die reden veel meer naar het westen.
De ongebruikte metrotunnel ligt daarnaast ook vrij ver van het station. Het dichtstbijzijnde perron is 350 meter lopen. Ook is de metrotunnel lastig toegankelijk en geschikt te maken als fietsenstalling.”
Duco Vaillant, Dienst Metro
@Gerrie Spits
Ik zal kijken bij wie ik terecht kan met jouw vraag.
Duco Vaillant, Dienst Metro
@Egbert Six en Tim T
Er zijn geen voorzieningen getroffen. Zover ik kan overzien, kunnen in theorie de autotunnels worden omgebouwd tot metrotunnels met een station. Het ombouwen kost alleen een hoop geld. Je zult behoorlijk veel sloopwerk moeten verrichten. Niet alleen om er een station van te maken waar reizigers in de metro kunnen stappen, maar ook zitten de inritten van de tunnels in de weg. Deze zou je dan weg moeten halen. Daarnaast is het zonde van de investeringen die zijn gedaan om er autotunnels van te maken, en moet er voor het autoverkeer een nieuwe oplossing worden bedacht. De autotunnels zijn niet alleen voor het autoverkeer van de S100, maar ook voor het verkeer dat nu voorlangs Amsterdam Centraal gaat en het verkeer dat vanaf de Dam terug in de stad wilt. Al met al wordt het erg duur.
Afgezien de problematiek bij Amsterdam Centraal is het de vraag hoe je aan de oostkant van de nu ongebruikte metrotunnel verder gaat. Er staat een nieuw kantoorgebouw, vlakbij de Oosterdoksdoorgang dat behoorlijk in de weg staat. Kortom praktisch gezien erg duur en lastig om de ongebruikte metrotunnel alsnog in een plan te gebruiken. Mocht je per se een IJ-rail willen, dan vraag ik mij af of er niet een nieuwe betere variant te bedenken is.
De vraag is of een IJ-rail nodig is. Op dit moment functioneert tram 26 goed, heeft gemiddelde snelheid en frequentie die richting metro gaat en deze kan met investeringen verder worden verbetert qua betrouwbaarheid (bij CS) en capaciteit (gekoppeld rijden of langere trams). Mocht het alsnog wenselijk zijn om een metro in IJburg te laten rijden, dan is er een ruimtelijke reservering voor een IJmeer metroverbinding inclusief twee stations op IJburg. Dit is een metrovariant/regiorail als ov-verbinding tussen Amsterdam en Almere over het IJmeer in kader van OV-SAAL. Dit komt pas op de lange termijn mogelijk ter sprake.
Tim T
Nog een vraag: waarom is eigenlijk niet gewoon besloten om de tram in de metrotunnel te leggen?
Tim T
@Duco Zelfde vraag als Egbert Six: je hebt me ooit beantwoord dat er bij de aanleg van de De Ruijtertunnel geen voorzieningen zijn getroffen voor een eventuele metrohalte van de IJtram/IJrail. Echter, vraag blijft staan: zou het wel nog mogelijk zijn om deze ooit in te passen?
Wat zou het prachtig zijn als je straks met de metro lijn 54 naar Oost, lijn 52 naar Zuid of Noord, en lijn 50 naar IJburg of West kunt nemen. Dan heb je een volwassen metrohub vanaf CS.
(Overstap vanaf 50/26 naar 54 loopt dan via perron van de 52, maar ook dit is niet ongewoon in metroland.)
Voorts ben ik toch absoluut voorstander om de metrotunnel te behouden. Ooit zal de IJtram een metro worden en zo niet, dan wordt er wellicht ooit nog een metro aangelegd vanuit (Amstel), Muiderpoort, Rietlandpark. Die optie wordt ook nog wel eens genoemd (voor het sluiten van een ring).
Egbert Six
@Duco Is er bij het ontwerp van de tunnels achter CS ook rekening gehouden met de aanleg van de IJrail in de (verre) toekomst?
willem lobbes
Grappig dit te lezen naast het artikel over de niet tot wasdom gekomen metro in Cincinnati. Toch lijkt het mij van belang deze tunnel t.z.t. te gebruiken in de metroverlenging naar IJburg (en mogelijk Almere), en te laten aansluiten naar de Isolatorweg. Dat zou een welkome aanvulling zijn op de metropool gedachte. Bij Isolatorweg zou dan nog een overstap mogelijkheid gecreeerd kunnen worden voor een lijn naar Zaanstad.
Duco Vaillant, Dienst Metro
@d’ouwe vos
Dank!
Duco Vaillant, Dienst Metro
@Koen
De IJ-rail zou een halte krijgen ondergronds bij Amsterdam Centraal. Dit op de plek waar de autotunnels ligt.
Duco Vaillant, Dienst Metro
Ik denk dat ik weinig kan toevoegen aan de reacties die door andere volgers gegeven zijn. De vragen van volgers worden weer door andere volgers beantwoord. Bedankt!
Mocht ik voor het interview met Maurits van de Chocoladefabriek tekeningen kunnen vinden, dan zullen wij deze met jullie delen.
Tim
@Jan-Kees
Centraal Station is totaal geen interessante bestemming voor de meeste mensen in Nieuw-West.Er zijn tig andere stations veel dichterbij met treinen naar alle windrichtingen. Ik zet ook vraagtekens bij de Oostelijke binnenstad als bestemming. De tramlijnen zullen niet ontlast worden omdat de metro maar een fractie van de wijken in het stadsdeel dekt. Aan de tram ontkom je dus niet. Al helemaal niet als je een andere trekpleister in het centrum aandoet.
Sloterdijk is daarin tegen wel een interessant bestemming voor mensen in Noord. De bussen daarheen zitten in de spits overvol.
Jan-Kees Verschuure
Nieuwe reizigers niet @ Tim, maar de overvolle tramlijnen naar west zullen door het doortrekken van de ringlijn worden ontlast en west krijgt een rechtstreekse, snelle verbinding met de oostelijke binnenstad. Wie weet met een station bij het Haarlemmerplein,
Wordt de lijnvoering niet gekoppeld aan de oostlijn, dan zou het nieuwe stuk Isolatorweg-CS wellicht aan deze Chocoladetunnel gekoppeld kunnen worden
Tim
Ps. Ik zal de obsessie van doortrekking van M50 naar CS nooit begrijpen. Het station heeft al 1001 lijnen die er halteren en tig treinverbindingen en zal in de toekomst minder relevant worden omdat andere stations worden uitgebreid. Creëer dan een nieuwe verbinding door de Ringlijn door te trekken naar Noord en te laten aansluiten op de N/Z-lijn in Noord. Voordelen:
1. Nieuwe hoogwaardige Noord/West verbinding
2. Veel groter gebied in Noord wordt aangesloten op het railnetwerk
3. Amsterdam CS wordt ontlast
We kunnen wel meer en meer lijnen naar CS sturen maar je schiet er amper wat mee op. Uit studies is al naar boven gekomen dat het amper nieuwe reizigers zal opleveren.
Tim
@Stefan L
De tunnel was echt bedoeld voor een metro/sneltram (ala M51) voor zover ik weet i.p.v. voor een ondergrondse tramhalte. In tal van historische steden maken ze er al gebruik van gekoppelde trams, daar lukt het ook gewoon. Je hebt het alleen maar over de lus rondom CS wat beetje onhandig is. Aangezien het doorgaande auto-/busverkeer toch achterlangs het CS gaat rijden zie ik het probleem niet zo.
@PCAL
Langer trammaterieel hoeft niet per definitie breder te zijn. Zolang een 40/45 meter lange tram een standaard breedte heeft van 2,40 meter kan het in principe universeel ingezet worden op het Amsterdamse tramnet. Met uitzondering van de Leidestraatlijnen, dat is een verhaal apart. Daarnaast kan lijn 26 überhaupt alleen maar bereden worden met trams die een speciaal beveiligingssysteem aan boord hebben voor de tunnel die niet alle 155 Combino’s bezitten. Er is dus al lang sprake van een splitsing tussen voertuigen van lijn 26 en overige lijnen. Daar zal niks aan veranderen.
Ook de nieuwe trams van de Amstelveenlijn zullen gewoon een breedte hebben van 2,40 meter en kunnen over het bestaande net rijden. Het verschil van sommige voertuigen zit ‘m puur in de lengte. De verwarring is ontstaan toen de SRA de term “regiotram” ging gebruiken die geassocieerd wordt met de Haagse regiotram die veel breder is dan reguliere stadstrams. Maar in Amsterdam zal daar geen sprake van zijn.
PCAL
@Tim: helemaal mee eens dat we beter just-in-time kunnen investeren. Voorlopig voldoen Combino trams nog op lijn 26. Los van het inefficiente rondje CS kun je indien nodig toch beter kiezen voor koppelen van huidig materieel vanwege standaardisatie. Daar kun je pieken flexibel mee opvangen. Met nieuw materieel die je nergens anders in de stad kunt inzetten op het net kunt inzetten schieten we niet zoveel op. Die fout maken ze al voor de ‘nieuwe’ Amstelveenlijn, waar binnenkort afwijkend materieel voor besteld gaat worden. Doodzonde.
Voor de toekomst zou het mooi zijn om de 26 ondergronds en achter het CS langs naar het westen door te trekken richting Isolatorweg via Spaarndammerbuurt/Houthavens en in het oosten vanaf IJburg te verbinden met het bestaande spoor bij Diemen/Diemen-Zuid. Dan ontstaat er een ring en wordt het bij voldoende verdere ontwikkeling van Zeeburgereiland, IJburg en Diemen wellicht wel ineens interessant om te investeren in ombouw tot metrolijn, om ringlijn M50 te vervolmaken. Tussen CS en Piet Heijntunnel kun je altijd verdiept aanleggen om een 3e rail mogelijk te maken! Alleen, of dat aangelegde tunneltje met die vreemde bocht dan ooit nog gebruikt wordt?
Gerrie Spits
Kan daar geen Fietsenstalling van gemaakt worden? Dan de uitgraving van het open havenfront toch nog door gaan.
d'ouwe vos
Bedankt Duco .
Ik vind dit soort informatie over dingen die we bijna al weer vergeten zijn, erg interessant. Zeker als het zo dichtbij is.
Stefan L
@Tim. Was het idee van de tunnel niet juist dat ook het station ondergronds zou komen te liggen?
De haltes van de 26 zijn geloof ik allemaal geschikt voor gekoppelde trams, behalve op cs. En vanwege de inefficiënte route op cs en de drukte aldaar lijken gekoppelde trams me sowieso verre van ideaal. De toegevoegde waarde van een tunnel ligt m.i. vooral in de ontlasting van cs (en niet van de 26).
Tim
Voor capaciteitsuitbreiding hoef je niet direct over te gaan tot aanleg van een nieuwe metrolijn. Op de 26 kunnen ze ook prima met twee trams gekoppeld gaan rijden (de huidige trams hebben die mogelijkheid al) of langere trams aanschaffen. Daar zijn geen ingrijpende infrastructurele aanpassingen voor nodig behalve haltes verlengen (indien nodig). Daarnaast is het niet echt wenselijk om zware 116-meter lange M5-treinstellen over het maaiveld te hebben denderen dwars over kruispunten heen. Veelte onveilig. Bestaande metrorijtuigen zijn ook helemaal niet geschikt om onder bovenleiding te rijden dus moet je weer een hele nieuwe serie aanschaffen of bestaand materieel ombouwen. Derde rail gaat niet werken op straatniveau.
Beter investeren ze dat geld in nieuw trammaterieel i.p.v. een metrolijn aanleggen om het aanleggen van een metrolijn.
Rob Brandon
Toch zonde van zo’n tunnel van 20 miljoen gulden. (ca 9 miljoen euro) Zouden ze de tunnel in de toekomst niet toch voor een metro of sneltram kunnen gebruiken? Die chocoladefabriek moet dan maar ergens anders komen.
Gabriel
Die chocolade dinges zou al in 2008 open gaan, dus het lijkt een fata morgana. Lijn 26 is overbelast, nu al – dus hups: boren en wat ik al eerder aan gaf: de Isolatorweg naar CS kan binnen een paar maanden al rijden. Gewoon minder aan achterklap omkoping binnenzak vulling doen
PvE
Weet iemand mij te vertellen of je de tunnel per heden nog kunt zien vanaf straat niveau? Zo ja waar?
Stefan L
Meer info over de tunnel vond ik op de website van de (toekomstige) chocoladefabriek (als het er ooit van komt idd Koen). Zie http://www.dechocoladefabriek.nl/locatie.html . Met enkele illustraties van “de ‘geheime’ fabriekstunnel van maar liefst 170 meter lang”.
Leuk idee, maar ik heb net als Han liever dat hij blijft gereserveerd voor toekomstig metro-gebruik.
Koen
@Pieter
De Chocoladefabriek gaat al jaren “dit jaar” of “volgend jaar” open.
pieter
De chocolade fabriek zou toch 2013 open gaan ?
of heeft deze ook vertraging?
http://www.dechocoladefabriek.nl/
Jos Cremers
In het vakblad “Cement” 2006/8 staat het artikel “Van metrotunnel tot Chocoladefabriek”, wat de bouw van dit stukje tunnel, in het spoortalud, beschrijft.
Volgens de plattegrond in dat artikel begint de tunnel ongeveer halverwege het Oosterdokseiland, en stopt hij nog voor het water van het Open Havenfront (gaat er dus niet onderdoor). Over een lengte van 160 meter komt de vloer 5,5 meter lager te liggen, tot -7 NAP bij het Open Havenfront (bij de Oostertoegang). Later is CS spoor 15 deels bovenop de tunnel gelegd.
Han Schomakers
Voor iedereen die geïnteresseerd is in het tracé van de metro naar IJburg. Bekijk eens de plaatjes op mijn website:
http://schomakers.net/Website-NL/Sneltram1990.htm
In 1990 was de lijn als sneltram getekend langs de achterzijde van het CS om in later stadium doorgetrokken te worden naar Isolatorweg als aansluiting op metro M50. Daarvan is dus een klein stuk gerealiseerd bij het CS en in de Piet Heintunnel.
Mijn advies is om de bewuste tunnel bij het CS rustig te laten liggen en er vooral niets mee te doen. Ik weet zeker dat er ooit weer gebouwd gaat worden in IJburg en dat tramlijn 26 vervangen gaat worden door metro M57. De vraag is dus niet of het gaat gebeuren, maar wanneer…
Koen
De tunnel lijkt slechts te lopen tot de Oostertoegang. Waar zou de tunnel eindigen? Oftewel: waar zou de metro/tram eigenlijk moeten halteren bij Centraal?
Als ik de foto’s zou moeten interpreteren lijkt het net alsof aan de achterkant van Centraal de IJ-rail zou eindigen, waar nu het busstation is, alleen dan ondergronds.
Egbert Six
Hoe lang is dit stuk tunnel?
Jorn van der Kolk
Leuk verhaal, jammer dat er nooit wat mee gedaan is!
Tot hoe ver loopt deze tunnel? En zijn er eventueel ook tekeningen van deze tunnel?
Bijdragen Metro en Tram
Gerelateerde artikelen
